Tarım ve besinde 2022’de fiyat baskıları öne çıktı

Tarım ve besin kesimi açısından 2022, arz-talep istikrarının bozulduğu, fiyatlarda istikrarsızlığın yaşandığı bir yıl oldu.

Bozulan istikrar ve yaşanan istikrarsızlıklarda jeopolitik krizlerin gölgesinde yükselen güç maliyetleri ve bunun başta kimyasal gübre olmak üzere ziraî girdi fiyatlarına yansımaları tesirli oldu.

Küresel iklim değişikliğinin olumsuz tesirleri ve ülkelerin global ticarette izlediği muhafazacı siyasetler da besin fiyatlarındaki oynaklıkta değerli rol oynadı.

2022 yılına neredeyse her açıdan damga vuran en kritik gelişme Rusya’nın 24 Şubat’ta Ukrayna’ya saldırısı oldu.

Dünya tahıl ticaretinin yüzde 30’unda kelam sahibi olan iki ülkenin savaşı, global tahıl krizine yol açtı.

Tahıl fiyatlarında tarihi doruklar test edildi.

Savaşın beşinci ayında Türkiye’nin teşebbüsleriyle taraflar ortasında İstanbul’da yapılan muahede sonucu tahıl koridoru oluşturularak Ukrayna limanlarında bekleyen tahıllar dünya pazarlarına ulaştırılmaya başlandı.

Savaşın tarım ve besin üzerindeki tesiri bununla sonlu kalmadı.

İhracatta kısıtlama kararları

Türkiye, Rusya – Ukrayna savaşını münasebet göstererek kırmızı mercimek, kuru fasulye ve dökme zeytinyağı ihracatına kısıtlama getirdi.

Yılın birinci aylarından itibaren Türkiye’de şeker konusunda arz ve fiyat kaynaklı tartışmalar gündeme geldi.

Gıda enflasyonuyla gayret ismi altında Türkşeker tarafından frenlenen şeker fiyatları piyasada iki farklı fiyat oluşturdu.

İzlenen yanlış siyaset sonucu şeker arzında sorun büyüyünce 400 bin tonluk şeker ithalatına onay çıktı.

Gıdada KDV indirimi

Gıda enflasyonundaki süratli yükselişi frenlemek ismine temel besin eserlerinde KDV yüzde 8’den yüzde 1’e indirildi. Lakin kelam konusu indirim besin fiyatlarında tüketici lehine bir sonuç doğurmadı.

Fiyat artışı nedeniyle gündemde olan kırmızı etin ihracatına Mart ayı sonlarında kısıtlama getirildi.

Tarım ve Orman Bakanlığı, toplam 150 bin baş erkek besilik sığır ithalatı için kontenjan açtı.

Hayvancılık tarafındaki istikrarsızlık anaç hayvanların kısma gitmesine neden oldu. Arz-talep istikrarındaki bozulmanın da tesiriyle peynir fiyatları kırmızı et fiyatlarını geçti.

Toprak Mahsulleri Ofisi’nin ekmek fiyatlarını frenlemek ismine un sanayicisine geçen yıl uygulamaya başladığı ucuz fiyata ekmeklik buğday satışı 2022 yılında da devam etti.

Ancak tüm bu ataklara karşın TÜİK bilgilerine nazaran ekmek fiyatları son 1 yılda yüzde 86 arttı.

Domates konservesi ve salçası “ihracatı kayda bağlı mallar listesi”ne alındı. Ticaret Bakanlığının bildirimi 7 Eylül tarihli Resmi Gazetede yayınlanarak, domates konservesi ve domates salçası ihracatı kayda bağlandı.

İhracatına kısıtlama getirilen eserler bunlarla sonlu kalmadı. “Gıda arz güvenliği ve fiyat istikrarının sağlanması” münasebet gösterilerek Kasım ayının son haftası taze patates ve kuru soğan ihracatına da kısıtlama getirildi.

Rekabet cezaları

Gıda eserlerinin fiyat artışları kadar o eserlere yönelik kesim soruşturmaları ve Rekabet Kurumu incelemeleri de yıla damgasını vurdu.

Rekabet Şurası, Mayıs ayında Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM– BİR) ve birlik çatısı altındaki 25 üretici ve birliğe “rekabeti kısıtlayıcı çeşitli hareketlerde bulunmak suretiyle 4054 sayılı Kanun’un 4. hususunu ihlal edip etmediklerinin tespiti amacıyla” soruşturma açılmasına karar verdi.

Geçen yıl 2,7 milyar TL ceza kesilen zincir marketler bu yıl da besin fiyatlarındaki artışlardan sorumlu tutuldu.

Ticaret Bakanlığı perakende ticarette uygulanacak prensip ve kurallar hakkında yönetmelik değişikliğine gitti. Buna nazaran şube sayısı 200’ün üzerinde olan besin zincir mağazalarına, satışa sundukları eserler ve şubelerine ait bilgileri Bakanlıkça belirlenen sisteme aktarma yükümlülüğü getirildi.

Rekabet Şurası ise süratli tüketim malları kesiminde faaliyet gösteren üretici, tedarikçi ve perakendeci niteliğindeki teşebbüsler hakkında yürütülen soruşturmada, firmaların kelamlı savunmalarını aldı.

10 Aralık’ta Antalya Kumluca’da meydana gelen sel felaketinin 13 bin 200 dekarlık sera alanlarına verdiği ziyan 1,3 milyar TL’yi geçti. Seralarını su basan ve işletmesi ziyan gören çiftçilere 100’er bin lira ödeme yapılacağı açıklandı.

Çiftçiye 2022 yılında mazot ve gübre dayanağının tıpkı olarak ödenmesi kararlaştırıldı. Çiftçinin hak ettiği takviye Ziraat Bankası kartına yüklenirken, bankanın mutabakatlı olduğu işyerlerinden mazot ve gübre alınması sağlandı. Ziraî dayanak ödemeleri 6 ay erkene çekildi.

FAO Global Besin Fiyat Endeksi 2021’de gördüğü 10 yılın tepesinden sonra 2022 yılının ikinci çeyreğinden itibaren gerileme trendine girdi.

Türkiye’de ise ziraî girdi enflasyonu rekor üstüne rekor kırarken besin enflasyonu yükselişini sürat kesmeden sürdürdü. Kasım itibariyle aylık bazda yüzde 5.75 artan besin enflasyonu yıllık bazda yüzde 102,55 yükseldi.

Böylece dünyada besin fiyatları son 8 aydır aralıksız gerilerken Türkiye’de 3 haneye çıkarak artmaya devam etti.