Boynuzlu miğferler ve fazlası: Vikingler hakkında hakikat sandığımız yanlışlar

Vikingler hakkında bildiğimizi düşündüğümüz pek çok şey, bilhassa tanınan medyada dizi, sinema ve oyunlarla desteklense de, aslında çoğunlukla hakikat değil. Kürk ve deri zırhlar, boynuzlu miğferler, uzun yıllardır erken orta çağ Viking savaşçılarını tanımlayan temel görsel olarak karşımıza çıkıyor. Bilhassa boynuzlu miğferler, oyuncaklardan maskotlara, giysilerden çizgi sinemalara çabucak her yerde kullanılıyor.

Ne yazık ki, aslında bu boynuzlu miğferler gerçek bir kaynağa dayanmıyor. Vikinglerin bu miğferleri giydiğine dair rastgele bir tarihi delil bulunmuyor ve şimdiye kadar hiçbir arkeolojik alanda bu türlü bir örnekle karşılaşılmadı.

Boynuzlu miğferler gerçek değil

Boynuzlu miğfer manzarası, birinci olarak 19’uncu yüzyılda kostüm dizayncıları ve bilhassa Carl Emil Doepler tarafından popülerleştirildi. Devrin akımlarına uygun bir formda, Viking savaşçıları efsaneleştirildi ve operalar üzere kimi şovlarda de Vikingleri başkalarından ayırmak için çeşitli görseller kullanıldı. Vikingler nitekim yaşamış ve Avrupa anakarası, Rusya, İngiltere, İzlanda, Grönland ve Amerika dahil olmak üzere pek çok bölgeyi yağmalamış, yerleşik hayatı sürdürdüklerinde de tüccarlık yapmış bir küme olsa da, günümüzde hayal edilen imaj ne yazık ki büyük oranda hayallerden ibaret.

Kuzeyliler, Paganlar…

Belki de daha farklı bir biçimde, “Viking” sözü günümüzde bir isim olarak kullanılsa da, eski lisanlarda aslında bir aktiviteyi tanımlayan bir fiil olduğu görülüyor. Lakin bu aktivitenin ne olduğu bilinmiyor. “Vikingr” sözü ise ekseriyetle yurt dışında ve deniz yoluyla bir keşfe çıkan bir kişiyi (çoğul hali “vikingar”) tanımlıyor. 12’inci yüzyıl civarında, “vikingar” sözü İzlanda destanlarında İskandinavya, Baltık ve İngiliz sularını saran agresif, korsan gibisi bireyleri tanımlamak için kullanılıyor. Günümüzde “Viking” denilince akla gelen görselin kaynağını da çoklukla bu İzlanda destanları oluşturuyor. O devirlerde, çoğunlukla Avrupa’nın kuzeyinde ve güneyinde yaşayan Hristiyanlar bu insanları çoğunlukla “Kuzeyliler” yahut “paganlar” olarak tanımlıyordu.

Ayrıca bu noktada, Vikingler denilince yörede yaşayan insanların tamamından oluşan büyük bir küme hissinin doğduğunu lakin aslında, Dünya’nın pek çok bölgesinde olduğu üzere, her biri kendi önderlerine ve yöneticilerine sahip çok sayıda farklı kümenin bulunduğunu ve hepsinin bir arada tıpkı özelliklere sahip tek bir “Vikingler” kümesi olarak tanımlanmasının yanlışsız olmayacağını belirtmekte yarar var.

“Viking” savaş kümelerinin etnik olarak özel olmadığını gösteren çok sayıda arkeolojik ispat da bulunuyor. Bu keşif yahut yağma kümelerinin sahip olduğu muazzam hareket yeteneği, kümelerin içerisinde pek çok farklı kültürün ve etnik kökenin bir ortada bulunması manasına geliyor. Bilhassa kurdukları ticaret yollarının Amerika’dan Afganistan’a kadar uzandığı periyotta bu kültürel birleşim çok daha besbelli bir formda görülüyor. Elde ettikleri muvaffakiyetlerin bir sebebi olarak bu kültürel çeşitlilik ve farklı kültürlere ve halklara ahenk gösterebilmeleri belirtiliyor. Çağdaş İskandinavya, BK, İrlanda, İzlanda, Grönland, Estonya, Ukrayna, Polonya ve öbür bölgelerde arkeolojik alanlardaki 442 eski insan genomu tahliline nazaran, Vikingler genetik olarak çeşitli bir gruptu ve “etnik saflık” konseptine sahip değildi.

Vikingler hakkında bildiklerimizin birden fazla, aslında tanınan kültüre dayanıyor.

Vikingler bilgisiz değildi

Vikinglerle ilgili yanlış bilinen bir başka şey de, çoğunlukla okuma yazması olmayan ve bilgisiz beşerler olarak gösterilmeleridir. “Futhark” olarak isimlendirilen (alfabelerinin birinci 5 harfi) ve rünlerden oluşan kendi alfabelerine sahiplerdi. Ayrıyeten bu yazı sistemi yalnızca Vikinglere özel değildi ve Kuzey Avrupa, İngiltere ve İzlanda’daki Cermen halklar üzere öteki pek çok halk tarafından da kullanılıyordu.

Ayrıca tek bir sistem de bulunmuyordu ve vakit içerisinde gelişerek değişen 3 farklı futhark sistemi (24 karakterli Eski Futhark, 100 ve 800 yılları ortasında, 16 karakterli Yeni Futhark 800 ve 1200’ler ortasında kullanılırken, 33 karakterli Anglo-Sakson Futhark 5’inci yüzyıldan itibaren çoğunlukla İngiltere’de kullanılıyordu) bulunuyor. Günümüzde rünlerden bahsedince insanların aklına daha mistik ve büyülü şeyler gelse de, bu rünler çoğunlukla ödemeleri ve stokları kaydetmek üzere sıradan şeyler için kullanılıyordu. Bulgular ortasında pek çok farklı dini obje ve çeşitli muhafaza muskaları olsa da, birebir vakitte insanlar ortasında iletilen kısa bildiriler, anılar ve hatta latifeler bulunuyor.

Vikingler ve dini inanışlar

Yukarıdaki kısımdan da kestirim edebileceğiniz üzere, Vikingler, kendileri ile tıpkı vakitte yaşayan Hristiyanlar tarafından tanımlandığı üzere “tanrısız paganlar” değiller. Ne yazık ki günümüzde Vikingler olarak tek kümede topladığımız çok sayıda farklı kümenin farklı inançları ve ayinleri hakkında çok az şey biliniyor olsa da, bölgeden bölgeye değişen farklı dini ayinleri ve seremonileri olduğu biliniyor.

Son olarak, tanınan kültürdeki hiper-agrasif maskülen savaşçılar olarak anlatımları, tarihî olarak gerçek olmamanın yanı sıra, üstte bahsettiğimiz üzere farklı etnik kökenlerden insanların da bulunmasından ötürü Viking ırkı üstünlüğü ve gibisi algıların son yüzyıllarda tanınan hale getirilmiş bir algıdan öteye gitmediğini belirtmekte yarar var. Ayrıca, Vikinglerin yalnızca barbar ve yağmacı erkekler olarak tanımlanması da yanlışsız değil. Yapılan inceleme ve araştırmalar, Viking kümelerinin çoğunlukla yağma dışında tüccarlar, kaşifler, diplomatlar, çiftçiler olarak farklı etkinliklerde bulunduklarını gösteriyor. Ayrıyeten Viking kümelerinde bayanların da yer alabildiğini gösteren bulgular bulunuyor.